کسی که از امر پروردگارش غفلت می‌ورزد و از راه نورانی و روحانی او خارج می‌گردد، مصداق جن و انسی است که در روز قیامت سؤالی از خطاهایش نمی‌شود و در واقع، نیازی به سؤال نمی‌باشد؛ چرا که سیمای ظلمانی‌اش به یکی از صورت‌های گوناگون حیوانی یا پست‌تر از آن آشکار می‌شود و صورت و اعضای او گواه روشنی بر اعمال گذشته‌اش می‌گردد. به عنوان مثال، کسی که به صورت سگ محشور می‌شود، دست و پا و صدای او، شاهدی بر اعمال حیوانی گذشته اوست.[1] از این‌رو، خداوند رحمان که به بیان ﴿وَ هُوَ مَعَكُمْ أَینَ ما كُنْتُمْ وَ الله بِما تَعْمَلُونَ بَصیر﴾،[2] همیشه با او همراه بوده و از کردارش آگاه می‌باشد، در آخرت، موی پیشانی و قدم‌های او را گرفته و به جهنم زشتی و عذاب که لایق اوست، می‌رساند.
موی لطیف پیشانی، به فکر و نیت او در دنیا اشاره دارد که به چه کسی توجه داشته و قدم‌ها، کنایه از حرکت اوست که بر اساس فکر و نیتش، از چه کسی پیروی نموده و در چه راهی قدم برداشته است. قرآن می‌فرماید: «در آن روز، سؤال كرده نشود از گناهش، انسی و نه جنی. …شناخته می‌شوند گنهكاران به سیمایشان، و گرفته می‌شوند به موی پیشانی و قدم‌ها.»[3]
و اینکه مردم در روز حشر از یکدیگر فرار می‌کنند،[4] به این معناست که توسط صورت‌های متضاد و گوناگون حیوانی که دارند، از یکدیگر می‌گریزند؛ همچون چرندگان که از درّندگان فرار می‌کنند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. ر.ک: سوره نور، آیه 24؛ سوره یس، آیه 65.
[2]. سوره حدید، آیه 4: «و او با شماست، هر جا که باشید و خدا به آنچه عمل می‌کنید، بیناست.»
[3]. سوره الرحمن، آیه 39 ـ 41.
[4]. سوره عبس، آیه 34 ـ 41: «روزی که گریزد آدمی از برادرش و مادرش و پدرش و زنش و فرزندانش. برای هر کسی از ایشان در چنین روزی، وضعیتی است که مشغول دارد او را. صورت‌هایی در این روز درخشان، خندان و شادمان است و بر صورت‌هایی در این روز غبار است که فرو گیرد آنها را تیرگی.»
