آن معجون مقدس ربوبی و ماهیت ترکیب‌یافته به دستان جلال و جمال الهی که به تبیین روایت قدسی، خداوند سبحان او را از خاک و آب و آتش و نور و باد آفرید،[1] ترکیبی شد از خاک پاک و طهور تن، آب زلال و مصفای عشق، آتش سوزنده نفس، نور فروزان عقل و نسیم معطر روح، که مقیمان مُلک و ملکوت را در وادی تحیر و سرگردانی گرفتار نمود و چون فرشتگان، متعجب از چنین جلوه‌ای، دست در بوته قیاس بردند، غافل از تلألؤ نور اصیل ذات و روح قدسی و فطرت رحمانی نهفته در نهاد او، لب به اعتراض گشودند که: «آیا کسی را در روی زمین قرار می‌دهی که فساد و خون‌ریزی می‌کند، در حالی که ما تسبیح و تحمید تو را به جای می‌آوریم و تو را تقدیس می‌کنیم!»[2]
گفتنی است که علت شکایت و اعتراض ملائکة‌اللّه به خلقت آدم صفی‌اللّه(ع) در بی‌توجهی به عظمت و صفوت معنوی آدم(ع) و عدم آگاهی به علم و دانش او به اسمای الهی بوده است که در اربعینی خجسته در وجود آدم سرشته شده بود؛ چرا که فرشتگان الهی و سالکان حریم ملکوت ربوبی که صرفاً برخوردار از روح ایمان بودند، به سبب ناآگاهی به حقایق روح قدسی آدم(ع)، او را با انسان‌‌هایی از نسل پیشین که به خلعت علم‌الاسماء مزین نبودند و بستر زمین را میدان تاخت و تاز هواهای نفسانی و فساد و خون‌ریزی کرده بودند، مورد سنجش قرار دادند و نیل آدم(ع) به مقام مقربین و وصول او به مرتبه خلیفة‌اللّهی را نپذیرفتند؛ چنان‌که شکافنده بحر معارف و سرایر، حضرت امام محمد باقر(ع) از وجود انسان‌‌هایی قبل از آدم چنین خبر می‌دهد:
«از زمانی که خداوند متعال زمین را آفرید، هفت طبقه عالم آفرید که از اولاد آدم(ع) نبودند، [بلکه] همه را از روی زمین پدید آورد و یکی پس از دیگری با جهانش بر روی زمین ساکن نمود. سپس خداوند، آدم، پدر این بشر را خلق کرد و ذریه او را از او آفرید. به خدا قسم! تا خداوند بهشت را آفریده، از ارواح مؤمنان خالی نبوده و تا دوزخ را خلق نموده، از ارواح کافران خالی نمانده است.»[3]
بنابر این، پس از آن اعتراض، برق قهاریت از ورای سراپرده ربوبیت بدرخشید و بانگ عتاب ﴿اِنّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ﴾؛[4] «به‌درستی که من چیزی را می‌دانم که شما نمی‌دانید.» در بهشت ملکوت طنین‌افکن شد و شکوه ایزدی در مرآت تمام‌نمای آدم(ع) جلوه کرد و توفیق و کرامت علم و دانش به اسما را بدین خلق مبارک ارزانی داشت و فرشتگان را که فاقد بصیرت و ادراک کامل در شناخت اسرار ربوبیت و صفوت آدم(ع) بودند، به ناتوانی در عرصه علم به اسماءاللّه واقف نمود. قرآن کریم می‌فرماید: «[به خاطر بیاور] هنگامی را که پروردگارت علم به همه اسما را به آدم آموخت، سپس آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: اگر راست می‌گویید، اسامی اینها را به من خبر دهید!»[5]
خیل کثیر ملائکه، بی‌خبر از نور مقدس و روح مطهر قدسی آدم(ع) و ناآگاه به راز غیب ازلی و ناتوان از درک اسرار الهی، اظهار نمودند که: «منزهی تو! ما چیزی جز آنچه به ما تعلیم داده‌ای، نمی‌دانیم. تو دانا و حکیم هستی.»[6] و چون آدم(ع) به خواست و مشیت ربوبی، لب به سخن گشود و اسمای الهی را بر فرشتگان عرضه داشت، توبیخ ربّانی در آسمان ملکوت این‌گونه طنین‌افکن شد که: «آیا به شما نگفتم که من غیب آسمان‌‌ها و زمین را می‌دانم و نیز می‌دانم آنچه را شما آشکار می‌کنید و آنچه را پنهان می‌دارید.»[7]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. الاختصاص، شیخ مفید، ص 109، امام صادق(ع): «اِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمَلائِکَةَ مِنَ النُّورِ وَ خَلَقَ الْجانَّ مِنَ النّارِ وَ خَلَقَ الْجِنَّ صِنْفاً مِن الْجانِّ مِنَ الرّیحِ وَ خَلَقَ الجِنَّ صِنْفاً مِن الجانِّ مِنَ الْماءِ وَ خَلَقَ آدَمَ مِن صَفْحَة الطّینِ، ثْمَّ اَجری فی آدَمَ النَّورَ و النّارَ وَ الرّیحَ وَ الْماءَ …؛ همانا خداوند عزیز و جلیل ملائکه را از نور، و جنیان را از آتش، و طایفه‌ای از آنان را از باد، و طایفه‌ای ]دیگر[ از آنان را از آب، و آدمی را از سطح خاک آفرید و آن‌گاه نور و آتش و باد و آب را در آدم جاری کرد. …»
[2]. سوره بقره، آیه 30: ﴿اَتَجْعَلُ فیها مِنْ یُفْسِدُ فیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءِ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ﴾.
[3]. الخصال، شیخ صدوق، خ 2، ص 385، امام باقر(ع): «لَقَدْ خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُنْذُ خَلَقَها سَبْعَة عَالَمینَ لَیسَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ خَلَقَهُمْ مِنْ اَدیم الاَرْضِ فَأسْكَنَهُمْ واحِداً بعد واحد مَعَ عالَمِهِ ثُمَّ خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَبا هذَا الْبَشَرِ وِ خَلَقَ ذُرِّیتَهُ مِنْهُ وَ لا وَاللهِ ما خَلَتِ الْجِنَّةُ مِنْ اَرْواحِ الْمُؤْمِنینَ مُنْذُ خَلَقَها وَ لاخَلَتِ النّارُ مِنْ اَرْواحِ الْكُفّار.»
[4]. سوره بقره، آیه 30.
[5]. همان، آیه 31: ﴿وَ عَلَّمَ آدَمَ الْاَسُماءَ كُلَّها ثُمَّ عَرْضُهُمْ عَلَی الْمَلائِكَةِ فَقالَ اَنْبِئُونی بِاَسماءِ هؤُلاءِ اِنْ كُنْتُمْ صادِقینَ﴾.
[6]. همان، آیه 32: ﴿سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا اِلاّ ما عَلَّمْتَنا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلیمُ الْحَكیمُ﴾.
[7]. همان، آیه 33: ﴿اَلَمْ اَقُلْ لَكُمْ اِنّی اَعْلَمُ غَیبَ السَّمواتِ وَ الاَرْضِ وَ اَعْلَمُ ما تُبدُونَ و ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ﴾.
